RABAT (AA) - Fas'ta halk 2011'de gerçekleştirilen anayasa değişikliğinden sonra 7 Ekim Cuma günü ikinci defa parlamento seçimleri için sandık başına gitmeye hazırlanıyor.
Yaklaşık 34 milyon nüfusa sahip Fas'ta toplam 15 milyon 702 bin 592 kayıtlı seçmen bulunuyor. Ülke 92 seçim bölgesinden oluşuyor ve seçmenlerin, 305'i yerel ve 90'ı ulusal çapta olmak üzere toplam 395 milletvekilini belirlemesi bekleniyor.
Farklı siyasi eğilimlerden 30 partinin katıldığı seçimlerde Marksist çizgideki Demokratik Yöntem Partisi ile Fas Liberal Partisi yer almazken, seçimleri 92'si yabancı 4 bin gözlemcinin takip edeceği, propaganda yasağının ise 6 Ekim gece yarısı başlayacağı kaydediliyor.
- Fas’ta siyasi süreç
İspanya'dan 1956'da bağımsızlığını kazanan Fas 1963'ten bu yana iki meclisli parlamenter monarşiye dayalı bir sistemle yönetiliyor.
Yasalara göre Yüksek Güvenlik Konseyi Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve "Emiru'l-Müminin"(Halife) sıfatlarını taşıyan Kral ülkenin aynı zamanda dini lideri sayılıyor.
Fas Parlamentosu, Temsilciler Meclisi ve Danışmanlar Meclisi olmak üzere iki kanatlı bir yapıya sahip bulunuyor.
Temsilciler Meclisi 395 sandalyeden oluşuyor ve beş yılda bir yapılan milletvekili seçimleri ile üyelerini belirliyor. Bu milletvekillerinden 305'i 92 seçim bölgesinden seçilirken, 90'ı ise 60 kadın ve 30 gençten oluşan "ulusal aday listesinden" seçiliyor. Partilerin ulusal aday listesinden milletvekili çıkarabilmeleri için yüzde 3 barajını aşmaları gerekiyor.
Danışmanlar Meclisi ise 270 üyeden oluşuyor ve seçim kurulu tarafından belirleniyor. Yerel yönetim temsilcileri, meslek odalarınca seçilen temsilciler ve yerel seçimler ile belirlenen üyelerden oluşan danışma meclisi üyeleri 9 yıllığına seçiliyor. Her üç yılda bir kendi üyeleri arasında yapılan seçimlerle başkanını belirleyen Danışmanlar Meclisi, yasa tasarılarının hazırlanması, bakanlar ve milletvekilleriyle ilgili soruşturma komisyonlarının kurulması, bakanların icraatlarının takibi, gerektiğinde hükümeti güven oylamasına davet etmek gibi görevleri icra ediyor.
- Arap Baharı ve Fas
Arap dünyasının on yıllardır iktidarda olan diktatörlerinin bir bir koltuğunu kaybettiği, ardı ardına devrimlerin yaşandığı 2011'de, Fas’ta da büyük değişiklikler meydana geldi. Tunus'ta bir seyyar satıcının kendini yakmasıyla başlayan ve kısa sürede tüm Arap ülkelerini etkisi altına alan Arap Baharı, Kral 6. Muhammed’in halkın reform taleplerine olumlu cevap vererek, sosyal yardımlar ve anayasa değişikliği ile isyan hareketlerinin önünü almasıyla Fas'ı teğet geçti.
Kral 6. Muahmmed, 9 Mart 2011'de halka seslenerek anayasa reformu çalışmalarının başladığını duyurdu. Anayasa 1 Temmuz 2011'de yapılan referandumla yüzde 98,5 "evet" oyu alarak kabul edildi.
Demokrasi ve anayasal güvence altına alınan hak ve özgürlükler alanında birçok reform gerçekleştirildi. Ülke, 25 Kasım 2011'de erken genel seçimlere gitti ve seçimden birinci çıkan Adalet ve Kalkınma Partisi (PJD) liderliğinde bir koalisyon hükümeti kurdu. PJD Genel Başkanı Abdulillah Benkiran başkanlığındaki koalisyon hükümeti, 26 Ocak 2012'de güven oyu alarak resmen göreve başladı.
- 2011 genel seçimleri
Fas’ta yapılan anayasa değişikliğinden sonra yapılan ilk genel seçim olmasından dolayı büyük önem arz eden 2011 genel seçimlerine katılım yüzde 45,4 oranında oldu. Seçimlerde Adalet ve Kalkınma Partisi 107 milletvekili çıkartarak birinci parti olurken İstiklal Partisi 60 milletvekili ile ikinci, Milli Bağımsızlar Birliği 52 milletvekiliyle üçüncü parti oldu. Fas Kralı 6. Muhammed en çok oy alan partinin başkanı olarak Abdulillah Benkiran’ı hükümeti kurmakla görevlendirdi. İstiklal Partisi, Halk Hareketi, İlerleme ve Sosyalizm Partisi ile dörtlü koalisyon hükümeti kuran Benkiran 26 Ocak 2012 tarihinde güven oyu alarak resmen göreve başladı. İstiklal Partisi’nin 2013'te hükümetten çekilmesi üzerine Bağımsızlar Ulusal Birliği koalisyona katıldı.
- 2015 yerel seçimleri
Yerel seçimlerle belirlenen bölgesel meclis üyeliği seçimlerinde, Adalet ve Kalkınma Partisi yüzde 25,66 oy oranıyla 174 bölge meclisi üyesi, Asalet ve Çağdaşlık Partisi yüzde 19,47 oy oranıyla 132 bölge meclisi üyesi ve İstiklal Partisi yüzde 17,55 oy oranıyla 119 bölge meclisi üyesi çıkardı.
Belediye meclis üyeliği seçimlerinde ise, Asalet ve Çağdaşlık Partisi yüzde 21,12 oy oranıyla 6 bin 655 belediye meclis üyeliği, İstiklal Partisi yüzde 16,22 oy oranıyla 5 bin 106 belediye meclis üyeliği, Adalet ve Kalkınma Partisi ise yüzde 15,94 oy oranıyla 5 bin 21 belediye meclis üyeliği kazandı.
- Selefi eğilimli oldukları bilinen kişiler ilk defa seçimlerde aday oldu
Bugüne kadar seçimlere mesafeli olarak yaklaşan, Suudi Arabistan tarafından desteklenen Selefi akımdan Şeyh Muhammed el-Fezazi, Şeyh Hüseyin el-Ketani, Şeyh Ömer el-Hamduşi ve Şeyh Abdurrahman el-Meğravi'nin de bulunduğu kanaat önderleri bu defa değişik bir duruş sergileyerek halka 7 Ekim'de yapılacak seçimlere katılmaları çağrısı yapıyor.
Özellikle Marakeş kentinde birçok mensubu olan "geleneksel ilmi selefilik" ekolünden gelen Hammad el-Kabaci’nin adaylığı" demokrasiye alenen karşı olduğu ve halk arasında ayrımcılığı körüklediği" gerekçesiyle Fas İçişleri Bakanlığı tarafından reddedilse de eski koalisyon ortağı İstiklal Partisi'nin Tanca ve Fes kentlerinden, Halk Demokrasi Partisi'nin de Kazablanka'dan aday gösterdiği selefi referanslı isimlerin ise adaylıkları kabul edilerek seçimlere katılacakları kesinleşti.
- Seçimi boykot eden parti ve hareketler:
Demokratik Yöntem Partisi ile Fas Liberal Partisi, "demokratik olmadığı" iddiasıyla seçimlere katılmıyor. Bunun yanı sıra Fas’ın en büyük İslami referanslı hareketi olan Adalet ve İhsan Hareketi de 2015 yerel seçimlerini boykot ettiği gibi 7 Ekim'de yapılacak genel seçimleri de boykot ediyor.
- Fas’taki önemli siyasi partiler
Toplam 32 siyasi partinin bulunduğu Fas’ta seçimlerde yüzde 5’in üzerinde oy alabilen sadece 8 parti bulunuyor. Partiler, parti içinden veya parti dışından belirledikleri aday adaylarını, üyelerine sunarak parti merkezlerinde yaptıkları seçimler ile belirliyor.
- Adalet ve Kalkınma Partisi
Fas’ta iktidarın büyük ortağı olan Adalet ve Kalkınma Partisi (PJD) 1967 yılında Abdulkerim el-Hatip ve Bin Abdullah el-Vegutiy tarafından "Demokratik ve Anayasal Halk Hareketi (MPDC)" adıyla kuruldu. Parti, "Fas’taki siyasi durumun siyaset yapmak için elverişli olmadığı ve seçimlere hile karıştırıldığı" gerekçesiyle uzun yıllar kabuğuna çekilerek parti içi çalışmalara ağırlık verdi.
1996'da Fas’ın en güçlü İslami referanslı hareketi olan Tevhid ve Islah Hareketi’nin Fas yönetimince parti kurmasına izin verilmemesi üzerine hareket MPDC’ye destek verdi.
1997 yılında seçimlere katılan parti, 9 milletvekili çıkardı. Koalisyon tekliflerini reddeden MPDC hükümete dışarıdan destek vermeyi tercih etti.
Parti, 1998'de Demokratik ve Anayasal Halk Hareketi olan ismini Adalet ve Kalkınma Partisi olarak değiştirdi. 2000 yılından sonra muhalefet partisi saflarına geçen PJD, 2002 seçimlerinde büyük çıkış yaparak 42 milletvekili çıkardı ve seçimlerde 3’üncü parti oldu. 2007'de 46 milletvekili çıkararak ikinci parti olan PJD, 2011'de katıldığı seçimlerde ise meclisteki 395 sandalyeden 107’sini kazanarak birinci parti oldu. Anayasa değişikliğinden sonra yapılan parlamento tarihindeki en önemli seçimde PJD Abdulillah Benkiran önderliğinde koalisyon hükümeti kurarak iktidarın büyük ortağı olarak Fas’ta iktidara geldi.
- İstiklal Partisi
Muhafazakar ve milliyetçi olan İstiklal Partisi (IP), Fas’ın sömürge yıllarında Fransa’ya karşı verdiği mücadele yıllarında Abbas el-Fasi önderliğinde Fas Ulusal Hareketi’nin lider kadrosu ile beraber 1944’te kuruldu. 1963'ten bu yana parlamenter sistemle yönetilen Fas’ta 60, 70 ve 80'li yıllarda hükümette yer alan IP, seksenlerin sonuna doğru ve doksanlarda muhalefette yer almayı tercih etti. 1997 yılından sonra kurulan koalisyon hükümetlerinde yer alan IP, 2007 yılında Abbas el-Fasi’nin hükümeti kurmakla görevlendirilmesi üzerine iktidara geldi. 2011 yılında “Arap Baharı”ndan etkilenen Fas’ta yeni anayasa değişikliği el-Fasi hükümetinin önderliğinde gerçekleştirildi. Anayasa değişikliğinden sonra 2011 yılında yapılan erken seçimlerde 60 milletvekili çıkararak PJD’den sonra ikinci parti oldu. Abdulillah Benkiran’nın dörtlü koalisyon hükümetinde yer alan PI, 2013 Ekim ayında hükümetten ayrılarak muhalefet partilerinin safına geçti. Hamid Şabat, 2012 yılından bu yana partinin liderliğini yapıyor.
- Milli Bağımsızlar Birliği
Fas Kralı 2. Hasan’ın damadı Ahmed Osman tarafından 1977'de kuruldu. 1972-1977 tarihlerinde meclis başkanlığı yapan Osman, bağımsız milletvekillerini yanına alarak Milli Bağımsızlar Birliğini (RNI) kurdu. Parti 2011 yılına kadar kurulan tüm hükümetlerde yer aldı. 2011 seçimlerinde iktidara PJD’nin gelmesinden sonra muhalefete çekilen parti, 2013'te İstiklal Partisi’nin hükümetten ayrılması üzerine koalisyon ortağı olarak Benkiran hükümetinde yer aldı. Dışişleri Bakanı Selahaddin Mizvar RNI partisinin genel başkanlığını yürütüyor.
- Asalet ve Çağdaşlık Partisi
Fas'ın en büyük muhalefet partisi olan ve liberal görüşleriyle öne çıkan parti Fuad Ali el-Himme tarafından kuruldu. Fas kralı 6. Muhammed'in müsteşarlığını yapan Himme, Kral'ın yakın arkadaşı olarak biliniyor. 2008 yılında kurulan parti 2009 seçimlerinde düzenlenen yerel seçimlerde büyük başarı kaydetti. Arap Baharı’nın etkisi altına giren Fas’ta iktidara karşı yapılan gösterilerde hedefe konulan partilerden biri oldu. 2011 yılında gerçekleştirilen genel seçimlerde 47 milletvekili çıkararak dördüncü parti oldu. El-Himme 2011 seçimlerinden sonra tekrar Kral 6. Muhammed’in yanında müsteşarlık görevine çağrıldı. 2015 yerel seçimlerine Mustafa Bekuri başkanlığında katılan Asalet ve Çağdaşlık Partisi (PAM) belediye meclis üyeliği seçimlerinden birinci parti olarak çıktı. Yerel seçimler ile üyelerini belirleyen Danışmanlar Meclisinde en büyük parti olarak yer aldı. İlyas el-Amari, Ocak 2016’dan bu yana partinin başkanlığını yapıyor.
- Halk Gücü Sosyalist Birliği
Demokratik sosyalizmi savunan Halk Gücü Sosyalist Birliği (UNFP), İstiklal Partisinden ayrılan siyasetçiler ve sosyalist görüşlü bir takım sendikaların ileri gelenleri tarafından kuruldu. 1959 yılında Halk Kuvvetleri Ulusal Birlik adıyla kurulan parti 1975’te şu anki ismini aldı. İstiklal Partisinden UNFP’ye geçen Başbakan Abdurrahim İbrahim bazı bakanlıkları UNFP milletvekillerine verdi. Bu durumdan hoşnut olmayan diğer partiler, UNFP’nin Fas Kralına karşı komplo düzenlendiğini iddia etti. Bu iddialardan sonra UNFP’den bazı siyasetçiler suikaste uğrarken bazıları da tutuklanarak hapse atıldı. Bu süreçte baskılardan dolayı Fransa’ya kaçan parti liderlerinden Mehdi Bin Barka, Fransa’da kayboldu ve bir daha bulunamadı.
Bu sıkıntılı süreç boyunca uzun yıllar muhalefet partisi orak kalan UNFP, doksanlı yılların başında Fas’ın büyük siyasi güçlerinden biri haline geldi.
2011 genel seçimlerinde 38 milletvekili çıkartan UNFP’nin genel başkanlığını İdris Laşgar yürütüyor.
- Halk Hareketi
Liberal ve muhafazakar fikirleri savunan Halk Hareketi 1959 yılında el-Mahcubi Ahradan, Abdulkrim el-Hatip, el-Hasan el-Yusi ve Mubarek el-Bekayi tarafından kuruldu. Halk Hareketi (MP), Fas’ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra tek parti iktidarını benimseyen Fas Kralı 2. Hasan’ın emriyle Fas’ın ilk hükümetini kurdu. 1966 yılında parti içi muhalefet sonucu MP’den siyasetçiler tarafından bir çok parti kuruldu. 2011 seçimlerinde 32 milletvekili çıkaran partinin genel başkanlığını Muhenned el-Ansar yürütüyor.
- Anayasal Birlik Partisi
Halk Gücü Milli Birlik partisinden ayrılan El-Muti Bin Abid tarafından 1984 yılında kurulan Anayasal Birlik Partisi (UC), 1998 yılına kadar kurulan tüm hükümetlerde yer aldı. 1998 yılında, Fas’ta muhalefet partilerinin güçlenmesiyle, UC partisi muhalefete çekilmek zorunda kaldı. 2011 genel seçimlerinde 23 milletvekili çıkaran partinin genel başkanlığını Muhammed Sacid yürütüyor.
- İlerleme ve Sosyalizm Partisi
Fransa’nın sömürgeci olarak Fas topraklarında bulunduğu 1943 yılında Fas Kominist Partisi olarak kuruldu. 1969’da ismini Özgürlük ve Sosyalizm olarak değiştiren parti, 1974 yılında İlerleme ve Sosyalizm Partisi (PPS) adını aldı. İsmail el-Alavi 1946 yılından 1997’de ölümüne kadar partinin liderliğini yaptı. 1997, 2002, 2007 ve 2011 yıllarında kurulan hükümetlere koalisyon ortağı olarak katıldı. 2011 genel seçimlerinde 18 milletvekili çıkaran partinin genel başkanlığını Nebil Bin Abdullah yapıyor.
